Σπήλαιο Τζανή
Το σπήλαιο ή σπήλιος του Τζανή γνωστό ως Καταβόθρα ή Χώνος είναι ένα φυσικό σπήλαιο (οικότοπος 8310 του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας των Οικοτόπων) και βρίσκεται στο οροπέδιο του Ομαλού των Λευκών Ορέων στο Ν. Χανίων, εντός των ορίων του Εθνικού Δρυμού Σαμαριάς.
Η επίπεδη έκταση του οροπεδίου φαίνεται ότι παλαιότερα υπήρξε λίμνη (όπως τo απεικονίζουν ενετικοί χάρτες τού 16ου αιώνα—Lago Omalo). Τα νερά της δημιούργησαν ακριβώς στο χαμηλότερο σημείο, εσωτερικά στο βουνό, μία διέξοδο διαφυγής τους, το σπήλαιο του Τζανή. Η σημερινή μορφή του σπηλαίου έχει εξωτερικά ένα μεγάλο άνοιγμα πλάτους 40 μ. και ύψους 5 περίπου μ. Εσωτερικά υπάρχει εναλλασσόμενη ποικιλία στο ύψος και πλάτος των τοιχωμάτων, στη μορφή τού δαπέδου και στη κλήση, όπου αλλού υπάρχουν απότομες κατηφόρες ενώ αλλού η κλήση είναι μικρότερη. Το ύψος και πλάτος ποικίλει από 15 και 20 μ. ώς 1,50 μ. Το μεγαλύτερο τμήμα του σπηλαίου δεν είναι προσβάσιμο χωρίς σπηλαιολογικό εξοπλισμό και γνώσεις σπηλαιολογίας, καθώς χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή κατακόρυφων καταβάσεων και υπόγειων λιμνών.
Το όνομα του σπηλαίου σύμφωνα με τον θρύλο, προέρχεται από τον καπετάνιο της περιοχή των Λάκκων, Μάρκο Τζανή ή Φόβο, ο οποίος διακρίθηκε σε μάχες κατά των Ενετών και αργότερα κατά των Οθωμανών. Μια διαφορετική εκδοχή του θρύλου λέει ότι οι νεράιδες που κατοικούσαν στο σπήλαιο, μαγεύτηκαν από το άκουσμα της λύρας του Τζανή και τον απήγαγαν για να συνοδεύει ο ήχος της τους χορούς τους.
Το σπήλαιο του Τζανή έχει ιδιαίτερη οικολογική σημασία καθώς φιλοξενεί σημαντικό αριθμό σπηλαιόβιας πανίδας, μεταξύ των οποίων 9 χειρόπτερα,18 αρθρόποδα και 4 μαλάκια (Lindbergia orbicularis,Lindbergia pseudoillyrica,Mediterranea hydatina, Schistophallus spratti).
Στα πλαίσια του LIFE GRECABAT θα τοποθετηθεί πινακίδα ερμηνείας περιβάλλοντος κοντά στην είσοδο του σπηλαίου και θα διαμορφωθεί το μονοπάτι που οδηγεί σε αυτό, προκειμένου να αποτρέπεται η είσοδος των μη αδειοδοτημένων επισκεπτών.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Benda P., Georgiakakis P., Dietz C., Hanák V., Galanaki K., Markantonatou V., Chudárková A. and Hulva P. 2009. Bats (Mammalia: Chiroptera) of the Eastern Mediterranean and Middle East. Part 7. The bat fauna of Crete, Greece. Acta Soc. Zool. Bohem. 72: 105-190.
Burningham University Speleological Society. 1967. Report on the expedition to Crete
Νικολόπουλος H.1961. Ο σπήλιος του Τζανή ή Χώνος. Το Βουνό 6:169–172.
Paragamian, K. 2019. Fauna of the cave Spilaio Tzani Spilios, Lakkoi, Platanias, Kriti. In Paragamian, K., M. Poulinakis, S. Paragamian and I. Nikoloudakis. Cave fauna of Greece database - Hellenic Institute of Speleological Research. Cave data updated 07.01.2019 (https://database.inspee.gr/caves/browse/Greece/Kriti/Chania/Platanias/Lakkoi/Spilaio%20Tzani%20Spilios)
https://greece.terrabook.com/el/chania/page/spileo-tzani/
Γεωργιακάκης, Π. και Παπαδάτου, Ε., στο Παπαμιχαήλ, Γ., Αράπης, Θ., Πετκίδη, Κ., Φύτου Ι., Χατζηρβασάνης Β., 2015. Παραδοτέο 7, Γ’ Φάση της Μελέτης 7: «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών θηλαστικών κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα». ΥΠΕΚΑ, Αθήνα, Σύμπραξη μελετητών και γραφείων μελετών «ΑΡΑΠΗΣ ΘΩΜΑΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ, ΓΕΩΑΝΑΛΥΣΗ ΑΕ και ΠΑΠΑΧΑΡΙΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ», Αθήνα.