Σπήλαιο Ζα

Το σπήλαιο του Ζά ή Άρια βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του ομώνυμου όρους της νήσου Νάξου, κοντά στο χωριό Φιλότι, στο Ν. Κυκλάδων.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 628 μ., έχει μήκος που υπολογίζεται σε 115 μ. ενώ η έκταση που καταλαμβάνει είναι 4.100 τ.μ. Η είσοδός του είχε πλάτος 10μ. και ύψος 2,5μ., χτίστηκε όμως και στο κενό που έμεινε τοποθετήθηκε πόρτα προκειμένου να ελέγχεται η πρόσβαση των επισκεπτών. Αποτελείται από έναν κυρίως θάλαμο, ο οποίος χωρίζεται σε τμήματα από ογκόλιθους που έχουν αποσπαστεί από την οροφή και ενός μικρού θαλάμου που ήταν άλλοτε φυσική δεξαμενή νερού.

Ο σχηματισμός του σπηλαίου σύμφωνα με την Άννα Πετροχείλου «...έσχηματίσθη έκδιαβρώσεως τού άσβεστολίθου δημιουργήσαντος τεραστίαν ύπόγειον λεκάνην συλλογής ύδατος άρξαμένης έκ τού ύψηλοτέρου τμήματος τού κοιλώματος». Όταν ο χώρος άδειασε από τα νερά άρχισε ο σχηματισμός και η διακόσμηση του σπηλαίου και η απόσπαση των βράχων από την οροφή του.

Το σπήλαιο παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον από βιολογική και σπηλαιολογική άποψη. Ο εσωτερικός του διάκοσμος είναι εντυπωσιακός περιλαμβάνει μεγάλους σταλακτίτες και σταλαγμίτες καθώς και σπάνια λίθινα συμπλέγματα. Εντός του σπηλαίου έχει καταγραφεί σημαντικός αριθμός ειδών σπηλαιόβιας πανίδας, μεταξύ των οποίων 1 μαλάκιο (Schistophallus samius),8 αρθρόποδα και πολλές εκατοντάδες από έξι τουλάχιστον είδη χειροπτέρων του Παραρτήματος ΙΙ και IV της Οδηγίας 92/43/ ΕΟΚ.

Ο μύθος αναφέρει ότι εντός του σπηλαίου κατοικούσε ο Νεφεληγερέτης Ζευς. Σύμφωνα με τον  Αγλαοσθένη, έναν Νάξιο ιστορικό, ο Δίας όταν ήταν μικρός κλάπηκε από την Κρήτη (από το Ιδαίον Άντρον) και μεταφέρθηκε στη σπηλιά του Ζά στη Νάξο, για να γλιτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο, όπου και έζησε μέχρι να φτάσει σε ηλικία να διεκδικήσει τη βασιλεία των θεών με εκστρατεία εναντίον των Τιτάνων.

Οι πλούσιες σε ευρήματα επιχώσεις του σπηλαίου, όπως έδειξαν οι ανασκαφές (1985, 1986 και 1994) και η μελέτη των ευρημάτων, καλύπτουν μια μακραίωνη ανθρώπινη παρουσία, η οποία αντιστοιχεί σε ποικίλες περιόδους ανέλιξης του προϊστορικού πολιτισμού των Κυκλάδων αλλά και τη ρωμαϊκή περίοδο.

Λόγο της αρχαιολογικής του αξίας το σπήλαιο είχε περιφραχθεί ερμητικά με τοίχο και συμπαγή πόρτα, η οποία όμως δεν υφίσταται πλέον.

Στα πλαίσια του LIFE GRECABAT θα τοποθετηθεί πινακίδα ερμηνείας περιβάλλοντος στην είσοδο του σπηλαίου και θα εγκατασταθεί κατάλληλη περίφραξη, προκειμένου να ελέγχεται η πρόσβαση των επισκεπτών χωρίς να παρεμποδίζεται η διέλευση της πανίδας του.

 

Βιβλιογραφικές αναφορές

Paragamian, K. 2019. Fauna of the cave Spilaio Za, Filoti, Naxos & Mikres Kyklades, Notio Aigaio. In Paragamian, K., M. Poulinakis, S. Paragamian and I. Nikoloudakis. Cave fauna of Greece database - Hellenic Institute of Speleological Research. Cave data updated 25.04.2019 (https://database.inspee.gr/caves/browse/Greece/Notio%20Aigaio/Naxos/Naxos%20%26%20Mikres%20Kyklades/Filoti/Spilaio%20Za)

http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=23204

http://www.ime.gr/chronos/01/gr/nl/nnii/zasfr.html

Γεωργιακάκης, Π. και Παπαδάτου, Ε., στο Παπαμιχαήλ, Γ., Αράπης, Θ., Πετκίδη, Κ., Φύτου Ι., Χατζηρβασάνης Β., 2015. Παραδοτέο 7, Γ’ Φάση της Μελέτης 7: «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών θηλαστικών κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα».  ΥΠΕΚΑ, Αθήνα, Σύμπραξη μελετητών και γραφείων μελετών «ΑΡΑΠΗΣ ΘΩΜΑΣ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ, ΓΕΩΑΝΑΛΥΣΗ ΑΕ και ΠΑΠΑΧΑΡΙΣΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ», Αθήνα.

Πετροχείλου A. 1962. Το σπήλαιον του Διός Ζα ή Βακχιδών (αρ. 705). Δελτίο Ε.Σ.Ε. 6:37–42